Terugblik op de Dodenherdenking in Drachten

Op 14 mei 1940 schreef de Drachtster Courant:

"Vrijdagmiddag trokken door onze plaats deelen van de Nederlandse Weermacht die aan den grens hun plicht hadden gedaan en nu naar elders werden overgebracht. Zaterdagmorgen passeerden door Drachten en langs de Folgerenlaan nog een aantal vermoeide soldaten. De verwachting dat de Duitschers nu wel spoedig zouden volgen werd bewaarheid. Tegen het middaguur kwam een Duitsche colonne bestaande uit 4 vrachtauto's en een luxe wagen in volle vaart uit noordelijke richting door de plaats rijden. Zoo snel ging alles in zijn werk, dat de auto's al weer uit het gezicht waren verdwenen toen men begreep dat het Duitsche troepen waren. […]"

Oorlog in Nederland. Oorlog in Smallingerland. Vijf zware jaren volgden. Jaren waarin ook Smallingerland te maken kreeg met de verschrikkingen van de Duitse bezetting. Het verzet in onze gemeente groeide tot ongeveer 100 mannen en vrouwen en werd één van de krachtigste verzetskernen in Fryslân.

In de strijd voor vrede en vrijheid waren er ook in Smallingerland in de loop van de oorlogsjaren vele slachtoffers te betreuren. Mensen uit het verzet, Roma en Sinti, Joodse Smallingerlanders en andere burgers.

Vijf jaar lang oorlog. 

Vandaag is het tachtig jaar geleden dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Het is ruim tachtig jaar geleden dat soldaten uit Engeland, Amerika en Canada in een regen van kogels over de stranden van Normandië hun weg zochten om Europa te bevrijden. Tachtig jaar geleden dat wij in Europa, in Nederland, onze vrijheid terugkregen. En daar mogen we tot op de dag van vandaag gelukkig nog steeds in leven. 

Vrijheid. We denken misschien dat het een gegeven is. Maar niets is minder waar. Nog maar een klein aantal mensen weet wat het is om niet vrij meer te zijn. De meesten van ons hebben die ervaring niet. Voor ons is vrijheid vaak een vanzelfsprekend en dus bijna nietszeggend begrip geworden. Het is vooral iets voor mij, als individu. Vrijheid als mijn vrijheid. Maar dat klopt natuurlijk niet. 

Je eigen vrijheid kan niet zonder die van de ander. Vrijheid kun je alleen samen beleven. Dat betekent dat we waakzaam moeten zijn en in onze samenleving, onze maatschappij en in de politiek ons best moeten doen om intolerantie, extremisme en de spanningen die dat veroorzaakt te keren. Verbinding zoeken, uit je bubbel komen en vertrouwen op de ander zouden onze uitgangspunten moeten zijn.

Vrijheid is ook geen gegeven als je kijkt naar wat er in de wereld, ook relatief vlakbij, gebeurt. Is vrede, vrijheid, ook nu we het al 80 jaar hebben, nog wel eeuwigdurend? Sommigen spreken al over vrede als “een periode tussen twee oorlogen”.  Het is onrustig, en misschien wel beangstigend, wat er op het politieke wereldtoneel gebeurt. Of het nu in Congo, Soedan, Gaza of Oekraïne is, het is niet goed wat leiders, wereldleiders, en hun volgelingen, aanrichten en daarin de hele wereld meeslepen.

Het leed dat oorlog, waar en wanneer dan ook, veroorzaakt, is vaak niet te begrijpen. In de afgelopen jaren waarin ik burgemeester mocht zijn heb ik heel veel verhalen gehoord van bijvoorbeeld 100-jarigen of echtparen die lang getrouwd waren, over hun ervaringen in de oorlog. Recent nog over de boerderijen aan de Legauke buiten Opeinde. 

Ik sprak ook met veteranen. Ik herinner me nog heel goed hoe een toen 100-jarige die als jonge jongen in de meidagen van 1940 had gevochten, me telkens weer de foto’s liet zien van zijn peloton. Niet iedereen had de strijd tegen de Duitsers overleefd. 

En dan de verhalen die ik hoorde van hen die werden uitgezonden naar Libanon, Joegoslavië of Afghanistan. Eigenlijk werden ze uitgezonden om de vrede te bewaren. Zij vertelden me hoe het is om daar te zijn, in gebieden waar toch nog oorlog is, waar gevochten wordt en hoe het is om je daar staande te moeten houden. Ze vertelden over trauma’s die ze hun leven lang met zich meedragen. 

Ik heb het leed van oorlog gezien en gehoord bij mensen die hun land zijn ontvlucht en onderdak hebben gevonden in Smallingerland. Of ze nu uit Syrië komen of uit Oekraïne. Ik heb met hen gesproken over de situatie in hun land en over de dingen die ze hebben meegemaakt. 

Nu is het de avond van 4 mei. Net als ieder jaar zijn we in een stille tocht naar onze herdenkingsplek gelopen. Net als ieder jaar hebben we kransen gelegd bij onze monumenten. Maar toch is het anders. We staan op een nieuwe plek. Een plek die even wennen zal zijn voor velen van ons. Een plek ook, die hopelijk ruimte biedt voor nu en toekomstige generaties om op een goede en respectvolle manier te herdenken. En een plek waar ik voor het eerst een toespraak mag houden. Ook dat is, zeker voor mij, even wennen.

Maar dat het moet wennen is denk ik op zich een goede zaak. Des te bewuster staan we hier vanavond. Des temeer kunnen we de namen van hen die genoemd zijn tot ons door laten dringen. Vandaag herdenken we al die slachtoffers. Zij die vielen in de strijd en zij die werden vermoord vanwege hun afkomst, omdat ze Joods of Roma waren.

De littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet zijn 80 jaar later nog steeds zichtbaar. Het is daarom ook dat we over 11 dagen, op 16 mei, stroffelstiennen gaan leggen op de plek waar de familie Mirosch woonde en waar ze werden weggevoerd. Wie weet kunnen daarmee die littekens een klein beetje worden verzacht.

In families die dierbaren verloren, maar ook breder, werkt de oorlog nog steeds door, zoals bijvoorbeeld in de manier waarop we naar de wereld kijken. Maar we moeten ons beseffen dat alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, een samenleving goed kan functioneren. Daarom mogen we vandaag en morgen ook stilstaan bij het feit dat wij in een democratie leven. En om dat zo te houden moeten we ons beseffen dat we ook daar met zijn allen verantwoordelijk voor zijn.

Tachtig jaar bevrijding.

Morgen vieren wij de vrijheid. We vieren dat er door de inzet van geallieerde militairen en het verzet in ons land een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Laat ons die vrijheid koesteren. Laten wij dankbaar zijn voor al die mensen die daarvoor hebben gevochten eraan hen die daarbij hun leven hebben gegeven. Laten wij straks stil zijn, aan hen denken, en in die stilte inspiratie en kracht opdoen om daar waar wij wonen en daar waar wij kunnen te blijven werken aan vrijheid.