Toespraak burgemeester Jan Rijpstra Dodenherdenking 2024

Afgelopen zaterdag 4 mei stond Nederland stil bij alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en alle slachtoffers die daarna gevallen zijn in oorlogssituaties en vredesoperaties. In Smallingerland vond de dodenherdenking plaats in het Van Haersmapark, waar burgemeester Jan Rijpstra de aanwezigen toesprak. Zijn toespraak kunt u hier nalezen.

Dames en heren, meisjes en jongens,

Op deze 4 mei neem ik u mee naar een persoonlijke gebeurtenis in de afgelopen zomer.  Mijn vrouw en ik staan oog in oog met de gruwelijkheden en mensonterende leefomstandigheden in het concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg, 1940-1945. Het is het kamp waar mijn grootvader wegteerde en aan uitputting ten gevolge van dwangarbeid en verwaarlozing stierf. Zoals velen. De eens zo waardige burgemeester van Zelhem in de Achterhoek was óp. Ik wilde weten waar hij gevangen had gezeten. Tijdens ons bezoek afgelopen zomer hebben we documenten mogen inzien die over mijn grootvader gingen. Zagen we de foto’s van gevangenen. De leefomstandigheden – waar je het woord léven niet eens aan durft te verbinden - mensonwaardig, en niet te vergeten de zware gevaarlijke dwangarbeid in de buitenkampen in Hamburg. Als je het kamp bezoekt – met de vele barakken - voel je de beklemmende atmosfeer. Waarom doen mensen elkaar dat aan?! Dat was toen, maar het gebeurt nog steeds, zoals de oorlog tussen Rusland en de Oekraïne, de teruggekeerde oorlog in het Midden-Oosten en het oplaaiende anti-semitisme in ons land. Alle Friese burgemeesters veroordelen dit met kracht. 

Respect heb ik voor u, inwoners en instanties in onze gemeente Smallingerland die zich het lot van vluchtelingen en ontheemden blijven aantrekken en kijken wat ze voor hen kunnen betekenen. Dat ging ook door mijn hoofd in dat concentratiekamp deze zomer: Wij leven met elkaar; we vormen een samenleving. Een beschaving, waar het kunnen leven in vrijheid – geborgd door onze Grondwet, het hoogste goed is. En natuurlijk, ook in ons land, in onze gemeente is er nog het nodige te doen.  Maar iedere dag besef ik me weer, dat ik leef in een vrij land, met een Grondwet die staat als een huis, waar we rechten maar ook plichten hebben, zowel jong als oud. 

Vandaag – op de Nationale Herdenking – zijn onze gedachten en gevoelens bij burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog, de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna. 
Hier in het Van Haersmapark staan monumenten waar wij vandaag kransen en bloemen leggen om te herdenken. 

Op het gemeentelijke monument met het witte kruis staat de volgende tekst:

‘Fallen foar frijdom en rjocht
achtsjende de mienskiplike saek 
heger as it libben fan harsels’

‘Gevallen voor vrijheid en rechtvaardigheid
Het belang van de samenleving
taat boven het eigen leven’

Het kan niet genoeg worden benadrukt: “Kun je je voorstellen dat je niet meer mag zeggen wat je denkt, dat je wordt opgepakt door de politie als je kritiek hebt op de regering of als koerierster geheime krantjes rondbrengt waarin mensen worden opgeroepen zich te verzetten tegen de onderdrukkers, tegen de mensen die ons land bezetten. En wat doe je als je vader, je man, je opa thuis wordt opgehaald, in een vrachtwagen wordt gezet, naar een gevangenis wordt getransporteerd en even later zonder pardon wordt doodgeschoten? Of omdat je een ander geloof hebt, tot een andere bevolkingsgroep behoort, een andere huidskleur hebt, als man van een man houdt of als vrouw van een vrouw?  Zo ging het in de Tweede Wereldoorlog. En helaas zo gaat het in veel landen nog steeds. Van een beschaving kun je dan niet meer spreken. Wat mogen wij dan gelukkig zijn – en juist vandaag op 4 mei er extra bij stil staan – dat wij in een vrij en beschaafd land leven. 

Ter gelegenheid van 50 jaar bevrijding in 1995  in de Ridderzaal ging Oud-minister van Buitenlandse Zaken Peter Kooijmans in op het belang van herdenken: Herdenken is een moment stilstaan in de tijd, in een wereld waarin de tijd niet stilstaat. Herdenken heeft zin als wij ook stilstaan bij datgene wat anderen toen heeft bewogen om zich in te zetten voor het behoud van de menselijke waardigheid op een moment dat het bijna al te laat is. Bijna te laat om de aanslag op de meest fundamentele waarden in ons land te keren. Denk hierbij aan onze Grondwet waarin onder andere de vrijheid van meningsuiting – de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging – de vrijheid van vergadering – gelijke behandeling en een verbod op discriminatie staan beschreven.  We staan stil bij die mensen die in verzet kwamen, voor wie onmacht géén argument is om niets te doen. 

Want:
‘Herdenken heeft zin als je er vervolgens ook iets mee dóet, vastberaden voorwaarts te gaan ten einde de menselijke waardigheid – de kern van onze beschaving – te beschermen tegen de aanslagen die er nu op worden gepleegd’. 

Met grote eerbied herdenken we vandaag de gevallenen. ‘Gevallen voor vrijheid en rechtvaardigheid: het belang van de samenleving staat boven het eigen leven’. Zij hebben hun leven gegeven. Daar staan we bij stil, met diep respect . 

Volgend jaar herdenken en vieren we 80 jaar bevrijding – misschien al op de nieuwe plek aan het water bij het Kyriat Ono Plein. Op deze nieuwe locatie komen er twee nieuwe monumenten bij: Voor de Indië - KNIL-veteranen en voor Nederlandse Veteranen. 

De 18 Friese gemeenten zullen aan 80 jaar bevrijding aandacht geven. Ik ga ervan uit dat onze provincie Fryslân hierbij zal aansluiten. Want juist dán maakt eenheid uitstralen ons sterk! 

U en jullie, wij zijn die samenleving. Kijk om je heen wat wij voor elkaar kunnen betekenen en geven!

Jan Rijpstra
Burgemeester Smallingerland

Drachten, 4 mei 2024

Foto: Sieta Stel Fotografie